مذهب شیعه، بخش مهمی ازهویت دینی وملی ما ایرانیان و عنصر برجسته آن تلقی می‌شود. ایران،کشوری شیعی است و تفکر شیعه در تارو پود اندیشه و تاریخ اهالی آن، ریشه دوانده است؛ به گونه‌ای که جدا کردن آن‌ها از همدیگر، محال می‌نماید.

میان مذهب شیعه وملت ایران، پیوندی عمیق و ناگسستنی است. در چنین ترکیب و پیوند مبارکی،فرد ایرانی هویت خویش را بازیافت و تشیع بخشی از هویت او گردید.(۱)ایرانیان بیش از هر ملتی به شیعه و مکتب اهل بیت(علیهم السلام) عشق و ارادت ورزیدند و ایران را به پایگاه اصلی تشیع بدل ساختند.(۲)

علل گرایش ایرانیان به مذهب شیعه

از پرسش‌های اساسی در خصوص دین ایرانیان، این است که چون اسلام در دوران خلافت خلیفه دوم وارد ایران شد، مردم ایران باید مذهب اهل سنت را اختیار می‌کردند؛ در حالی که بسیاری از ایرانیان به تشیع گرویدند.

عوامل تشیع ایرانیان چیست و مراحل سیر وگسترش آن کدام است؟

تاریخ تشیع درایران،نشان می‌دهد که ایرانیان از قرن اول هجری،به تدریج به این مذهب درآمدند.بیشتر ایرانیان، پیرو مکتب اهل بیت(علیهم السلام) و شیعهٔ اثنی‌عشری هستند. البته در برخی برهه‌ها نیز مردم مناطقی از ایران، شیعهٔ زیدیه یا اسماعیلیه بوده‌اند.

برخی کوته بینان یا غرض ورزان، عوامل بی‌پایه‌ای برای گرایش ایرانیان به شیعه ذکر کرده و کوشیده‌اند شیعه را پدیده‌ای ایرانی و تفکر شیعی را مولود قومیت ایرانی و انشعابی ناسیونالیستی از مکتب و شریعت اسلامی قلمداد کنند. این اتهام، برخاسته از عناد یا بی‌اطلاعی از سیر تاریخی شیعه در ایران است.

حقیقت این است که منشأ تشیع در ایران، روح اسلام خواهی و حقیقت جویی ایرانیان است که از تبعیضات ناروا و ستم به ستوه آمده بودند و چون عدالت و روح اسلام را درامام علی(علیه السلام) و فرزندانش یافتند به سراغ آنان شتافتند.(۳)

شهید مطهری در این باره می‌نویسد:

حقیقت این است که علت تشیع ایرانیان، و علت مسلمان شدنشان، یک چیز است: ایران،روح خود را با اسلام سازگار دیده و گم‌گشتهٔ خویش را در اسلام یافت. (۴)    

تشیع سلمان فارسی

سلمان فارسی نخستین ایرانی است که پس از جستجوی دامنه دار و تحمل رنجهای فراوان، از چشمهٔ زلال اسلام ناب محمدی سیراب گردید. وی از ایرانیان پیشگام در پذیرش اسلام است،(۵) بلکه از پیشگامان شیعه و از هسته مرکزی آن به شمار می‌آید. سلمان،از کسانی است که حتی یک لحظه در حقانیت حضرت علی(علیه‌السلام) شک نکرد ولحظه‌ای از پیروی اهل بیت(علیهم السلام) منحرف نشد.

وجود یک ایرانی که ازاولین‌هواداران خاندان اهل بیت بود، می‌توانست برای مردم ایران، به ویژه اهالی فارس و مدائن- که سلمان حدود بیست سال حاکم آن شهر بود،الگویی مناسب باشد.(۶) بنابراین، در مرحله اول نشر تشیع درایران، سلمان نقش بسزایی داشت.

سلمان که شیعهٔ عقیدتی علی(علیه‌السلام) و پشتیبان مواضع بر حق آن حضرت، در همه مقاطع بود، بذرهای نخستینِ تشیع را - درشهر مدائن واطراف آن- در دل ایرانیان افشاند و دیگران در مراحل بعد، آن را پرورش دادند؛ تا امروز به صورت شجرهٔ طیبه تنومندی درآید که در برابر همه طوفانها بایستد.

سیر تدریجی تشیع در ایران

۱- مرحله اسلام گرایی ایرانیان درنیمه نخست قرن اول هجری و نقش سلمان فارسی در این راستا.

۲- مرحله امامت پربارامام علی(علیه‌السلام) در کوفه و همراهی برخی موالی ایرانی با آن حضرت.

۳- نهضت امام حسین(علیه‌السلام) 

۴- جنبش عظیم فرهنگی وعلمی امام باقر(علیه‌السلام) وامام صادق(علیه‌السلام)

۵- مهاجرت خاندان‌های عرب شیعه، به ویژه اشعری‌ها به قم و ایجاد نخستین پایگاه شیعی و گسترش آن در ایران

۶- مهاجرت امام رضا(علیه‌السلام) به خراسان و نقش علویان و شاگردان ائمه اطهار در گسترش شیعه

۷- فعالیت علمی و فرهنگی علمای شیعه

۸- به قدرت رسیدن حکومت‌های شیعی مانند:علویان، مرعشیان،مشعشعیان،آل بویه،سربداران وصفویه

--------------------------------------------------------------

منابع

۱- سنجش گرایش به هویت تاریخی، رحمت الله معمار،ص۱۷۸

۲- تاریخ شیعه، محمد حسین مظفر،ص۲۸۸

۳- تشیع و روند گسترش آن در ایران، علی شیرخانی،ص۳۹

۴- خدمات متقابل اسلام و ایران، مرتضی مطهری، ص۱۳۶

۵- زندگی پرافتخارسلمان فارسی، محمدمحمدی اشتهاردی،ص۵۲.به نقل ازاحتجاج طبرسی،ج۱،ص۱۵۰

۶- تشیع و روند گسترش آن در ایران، علی شیرخانی،ص۶۳